میراث‌آریا: این آواهای سنتی نه تنها بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران هستند، بلکه به دلیل قدمت و معنای عمیقشان به عنوان بخشی از هویت مردم منطقه شناخته می‌شوند. در ادامه، نگاهی جامع به ویژگی‌ها، اهمیت و چالش‌های پیش روی این آواهای کهن خواهیم داشت.
هوره: آوای جاودانه با قدمتی ۷۰۰۰ ساله
هوره، یکی از کهن‌ترین آواهای محلی ایران، در حدود یک دهه پیش به عنوان میراث ملی ثبت شد. اگرچه این ثبت ملی به صورت کلی انجام شد، اما هوره در واقع بیش از ۵۰ مقام مختلف دارد که هر یک قابلیت ثبت جداگانه دارند. به همین منظور، برنامه‌ریزی‌هایی برای ثبت تفصیلی مقام‌های هوره با همکاری متخصصان و بزرگان این حوزه در حال انجام است.
هوره در میان اقوام مختلف کرمانشاه، از جمله قلخانی‌ها، جاف‌ها و کلهرها، رواج دارد. خاستگاه اصلی آن شهرستان دالاهو دانسته می‌شود، اما این آوا در جای جای استان به شکل‌های مختلف یافت می‌شود. از جمله مشابهت‌های قابل توجه، نوای سیاه‌چمانه در منطقه اورامانات است که از نظر سبک و سیاق با هوره همخوانی دارد.
بر اساس مستندات تاریخی، زرتشتیان گاتاهای خود را با لحن هوره می‌خواندند و پیروان آیین یارسان نیز از این سبک بهره می‌بردند. این پیشینه نشان می‌دهد که هوره نه تنها یک آوای محلی، بلکه بخشی از تاریخ مذهبی و معنوی ایران باستان بوده است.
علی‌رغم قدمت کهن، هوره همچنان در میان نسل جدید نیز محبوب است و توانسته جایگاه خود را حفظ کند. از برجسته‌ترین چهره‌های این حوزه می‌توان به استاد علی‌نظر منوچهری و استاد اولعزیز حیدری اشاره کرد. در حال حاضر نیز استاد سیدقلی کشاورز، معروف به سیقلی، به عنوان یکی از «هوره‌چران» برجسته در منطقه ماهیدشت به فعالیت ادامه می‌دهد.
در اسلام‌آباد غرب، به عنوان یکی از قطب‌های اصلی هوره، جشنواره‌ها و همایش‌هایی برای حفظ و گرامیداشت این آوا برگزار می‌شود. این اقدامات نقش مهمی در جلوگیری از فراموشی این آوای کهن ایفا می‌کنند.
مور: آوای سوگ و اندوه
مور، یکی از آواهای کهن و عمیقاً تأثیرگذار در فرهنگ کرمانشاه، برخلاف هوره که آوایی سرشار از معنویت و حماسه است، غمی جانکاه را بازتاب می‌دهد. این آوا به‌ویژه در میان اقوام لک، کلهر، و قلخانی رواج داشته و اغلب در آیین‌های سوگواری به کار می‌رفت. مور با نوایی حزن‌انگیز، پلی میان احساسات انسانی و بیان عمیق‌ترین رنج‌هاست، به گونه‌ای که شنونده را در سفری درونی از غم تا تسکین همراه می‌کند.
این آوا در گذشته بخش جدایی‌ناپذیر مراسم سوگ و عزاداری بود. کسانی که مور سر می‌دادند، اغلب از دل سوگ خود سخن می‌گفتند، به‌طوری‌که این آوا به نوعی سازوکار روانی برای کاهش بار سنگین اندوه و تسکین دل داغ‌دیدگان تبدیل می‌شد. اما امروزه استفاده از مور در مراسم سوگواری کاهش یافته است، به‌ویژه در میان نسل جوان که ارتباط چندانی با این آوای باستانی ندارند. این امر زنگ خطری جدی برای بقای این سنت کهن و تأثیرگذار است.
پیشنهاد شده است که مور در مراسم بزرگ مذهبی، به‌ویژه در آیین‌های عزاداری محرم، احیا شود. محرم، با محتوای عمیق حزن و اندوه خود، می‌تواند بستری مناسب برای بازگرداندن این آوا به میان مردم باشد. احیای مور در چنین مناسبت‌هایی نه‌تنها به حفظ این میراث فرهنگی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند ارزش‌های معنوی و زیبایی‌شناسی آن را به نسل جدید منتقل کند.
با توجه به اینکه مور بخشی از فرهنگ اصیل اقوام کرمانشاه است، نیازمند توجه ویژه مسئولان و فرهنگ‌دوستان برای مستندسازی، آموزش و ترویج است. این آوا، نه‌تنها یک نوای کهن، بلکه بخشی از هویت فرهنگی منطقه و نمادی از عمیق‌ترین احساسات انسانی است که ارزش حفظ و گسترش دارد.
سیاچمانه: آوای کهن عشق و فرهنگ در اورامانات
سیاچمانه، یکی از اصیل‌ترین و کهن‌ترین آواهای موسیقی سنتی منطقه اورامانات، پیوندی عمیق با زندگی، طبیعت، و فرهنگ مردم این ناحیه دارد. این موسیقی غنی و شاعرانه که بازتاب‌دهنده عواطف انسانی است، از عشق و غم گرفته تا شادی و امید، بخشی از هویت فرهنگی اورامانات را تشکیل می‌دهد و جایگاهی ویژه در آیین‌ها و رسوم این منطقه دارد.
واژه «سیاچمانه» که از ترکیب دو واژه «سیا» (به معنای سیاه) و «چَمان» (چشم ها) شکل گرفته است، بیانگر عمق احساس و هنری است که این موسیقی در خود دارد. سیاچمانه به‌عنوان یک موسیقی آوازی، اغلب بدون همراهی ساز اجرا می‌شود و با صدای خالص هنرمندان، تاثیر عمیقی بر شنوندگان می‌گذارد.
مضامین این موسیقی عمدتاً عاشقانه و تغزلی است و ارتباط نزدیکی با طبیعت و زندگی روزمره مردم اورامانات دارد. سادگی و خلوص این موسیقی آن را به زبانی برای بیان عواطف انسانی تبدیل کرده است.
هنرمندانی که سیاچمانه را اجرا می‌کنند، با عنوان «سیاچمانه‌واچ» شناخته می‌شوند. این افراد نقش اساسی در حفظ و انتقال این میراث موسیقایی به نسل‌های آینده ایفا می‌کنند. در میان برجسته‌ترین سیاچمانه‌واچ‌ها می‌توان به عثمان هورامی، محمد حسین کیمنه‌ای، و جمیل نوسودی اشاره کرد که با اجرای مقام‌های اصیل، روح این موسیقی کهن را زنده نگه داشته‌اند.
منطقه اورامانات که به دلیل تاریخ غنی و مناظر زیبای طبیعی خود به ثبت جهانی یونسکو رسیده است، خاستگاه این موسیقی اصیل است. سیاچمانه به‌عنوان بخشی از میراث ناملموس این منطقه، بازتاب دهنده فرهنگ و تاریخ مردم اورامانات است.
این موسیقی، همگام با سایر عناصر فرهنگی منطقه مانند معماری پلکانی، زبان کردی، و آیین‌های محلی، در تعریف هویت فرهنگی اورامانات نقشی کلیدی دارد. سیاچمانه با ثبت در میراث جهانی، به حفظ و تقویت تنوع فرهنگی و انتقال آن به نسل‌های آینده کمک می‌کند.
با توجه به ارزش فرهنگی و تاریخی این موسیقی، حفظ و ترویج آن ضروری است. برای این منظور، اقداماتی همچون مستندسازی مقام‌ها و اشعار، آموزش این هنر به نسل جوان، و برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای موسیقی می‌تواند مؤثر باشد. همچنین معرفی سیاچمانه به سطح ملی و جهانی از طریق برنامه‌های فرهنگی، به تقویت جایگاه آن کمک خواهد کرد.
سیاچمانه فراتر از یک موسیقی محلی است؛ این آوا، نمادی از تاریخ، عشق، و هویت مردم اورامانات است که به‌واسطه آن، پیوندی عمیق با گذشته و طبیعت منطقه برقرار می‌شود. تلاش برای زنده نگه‌داشتن این میراث فرهنگی نه تنها ادای احترام به نسل‌های گذشته است، بلکه راهی برای غنا بخشیدن به تنوع فرهنگی جهانی و حفظ آن برای آینده‌ای پربار خواهد بود.
هوره ، مور و سیاچمانه، به عنوان سه نمونه از قدیمی‌ترین آواهای دنیا، نیازمند توجه و اهتمام بیشتری هستند. برگزاری جشنواره‌ها، مستندسازی مقام‌های مختلف هوره و سیاچمانه و ترویج مور در آیین‌های جدید می‌توانند گام‌هایی مؤثر در راستای حفظ این میراث گران‌بها باشند. این آواها نه تنها نمایانگر تاریخ و فرهنگ کرمانشاه هستند، بلکه دریچه‌ای برای درک عمیق‌تر احساسات و زندگی مردمان این منطقه محسوب می‌شوند.با تلاش‌های مشترک مسئولان، هنرمندان و مردم، می‌توان این گنجینه‌های بی‌بدیل را از خطر فراموشی نجات داد و به نسل‌های آینده منتقل کرد.
گزارش: عزیز مصطفایی دکتری مردم شناسی و کارشناس میراث ناملموس استان کرمانشاه
انتهای پیام/
نظر شما